Centro Veterinario Tineo — Omnivoraz

Centro Veterinario Tineo: «A instalación de macroexplotacións é unha ameaza real á gandaría familiar»

Unha entrevista a José Agüera Menéndez e José Manuel Fernández Rodríguez, socios do Centro Veterinario Tineo (Tinéu, Asturias).

José Agüera e José Manuel Fernández exercen a profesión veterinaria desde hai máis de trinta e cinco anos. Un traballo que inicialmente realizaron en solitario —durante cinco anos o primeiro e dez o segundo—, ata que se coñeceron e creron que o asociacionismo era a oportunidade de mellorar as súas condicións laborais e, en consecuencia, a súa calidade de vida. Unha acertada decisión que dura xa vinte e sete anos, e á que máis tarde se sumou o seu actual socio —Alberto—, con quen constituíron a sociedade limitada Centro Veterinario Tineo — Tinéu, Asturias—.

Nas últimas case catro décadas foron diversificando o seu negocio, adaptándose aos cambios do sector gandeiro —lácteo e cárnico—, e ampliando tamén os seus servizos á clínica de pequenos animais. Actualmente dirixen un equipo de catorce veterinarios cuxo raio de acción abarca corenta quilómetros á redonda, unha distancia que parece multiplicarse polo escarpado das estradas nesta zona do occidente asturiano —algo que, afortunadamente, tamén mellorou desde que comezaron a súa andaina profesional—.

Próximos a retirarse da vida laboral, a súa ampla experiencia no sector non lles fai ser moi optimistas en canto ao futuro que o espera, non só á gandaría e á súa profesión, senón ao mundo rural en xeral. Falamos distendidamente con eles para saber por que.

O sector gandeiro está pasando polo seu peor momento?

José Manuel Fernández [J.M.F.]: Nesta zona o peor aínda está por vir, porque se está xubilando todo o mundo e non hai substitución. Raro é o mes en que non me atopo con gandarías que van vender as vacas.

Cal credes que é o principal factor que leva a esa falta de substitución xeracional?

J.M.F.: A baixa natalidade. A maioría das familias ten un fillo, ou dous como moito, que estudaron e se foron. O tipo de gandaría familiar que existía cando eu empecei a exercer está xa practicamente morto. Os prezos do leite, dos tenreiros e da carne están tirados, e a xente non ve o seu esforzo recompensado. Sen rendibilidade non hai nada.

José Agüera [J.A.]: O problema, en xeral, é que sempre tentamos compararnos cos demais. Se o que queda na gandaría vai ter unha calidade de vida peor que un compañeiro de estudos ou un veciño que se dedique a outra cousa, preferirá calquera outro emprego. Non teñen unha compensación económica pola cantidade de horas que traballan diariamente, sen vacacións nin fins de semana libres. Se obtivesen rendibilidade, quizais se poderían permitir pagar a alguén para que os substituíse un día ou dous á semana, ou quince días de vacacións.

«Cando se pecha unha escola nunha aldea, nunca máis se volve a abrir».

Tampouco é doado quedar a vivir en territorios onde non se dispón duns servizos básicos axeitados. Neste sentido, destacades algunha carencia?

J.M.F.: Nesta zona o tema sanitario está máis ou menos cuberto. O maior problema é a educación. Cando se pecha unha escola nunha aldea, os nenos teñen que vir ao colexio a Tinéu, e xa se sabe que escola que pecha nunca máis se volve a abrir. Pero é máis complicado aínda se eses nenos necesitan clases de apoio, porque non teñen máis transporte que o escolar. Para un gandeiro que vive a vinte quilómetros da vila é un sacrificio traer e recoller os seus fillos, aínda que teña unha explotación rendible.

Ademais, esta zona é a peor comunicada. O 80% da poboación asturiana vive na zona central, o triángulo Oviedo-Avilés-Xixón, e o resto da autonomía está baleira. Mira os que quedamos! Non somos nada.

Por outra banda, as telecomunicacións tamén son deficientes. Aínda que os mozos dominan as xestións que teñen que facer por Internet, o certo é que non hai unha cobertura adecuada, nin sequera para os teléfonos móbiles.

Centro Veterinario Tineo — Omnivoraz

«Se o rural queda baleiro, despois virá o misto. Os políticos deberían atopar o xeito de meter diñeiro nos petos dos gandeiros, pois en realidade tamén son xardineiros».

Que credes que se podería facer para fixar poboación nas áreas rurais?

J.M.F.: Hai tempo que me rolda pola cabeza a idea de que Facenda podería establecer unha bonificación na declaración da renda para aquelas persoas que viven no rural. Se un rapaz novo ou unha parella ten diñeiro, adáptase, sobre todo se se criou na aldea, porque podería permitirse saír da casa. Non sería un gran custo para o Estado; á fin e ao cabo, o sector gandeiro supón entre un 2% e un 3% do PIB —Produto Interior Bruto—, pecatta minuta.

Se o rural queda baleiro, despois virá o misto, como en Portugal. Por iso creo que os políticos deberían atopar o xeito de meter diñeiro nos petos dos gandeiros, pois en realidade tamén son xardineiros. Desde que eu empecei a exercer, hai trinta e sete anos, ata hoxe, aumentou a vexetación no monte. Aquí temos a sorte de que nas leiras que se abandonan non fai falta plantar árbores, xa crecen soas, pero cando vén un incendio arrasa todo. Ata o momento as casas van librando porque ao redor da vila está limpo de árbores, pero cando non quede ninguén arderán todas.

Centro Veterinario Tineo — Omnivoraz

«En Francia a xente da cidade fai gala de consumir produtos rurais. Compran directamente aos produtores. Iso aquí non existe».

Ademais, se o rural queda baleiro, quen producirá os nosos alimentos?

J.A.: O sector primario é estratéxico. Non vale traer a carne máis barata de Brasil porque, se deixas de producila, logo xa será ese país quen lle poña o prezo. O mesmo pasa co leite, e con todo. A poboación quere comer, sempre. Xa se comentaba hai anos que o sector primario tiña moitísimo futuro porque, se para o ano 2050 se duplicase a poboación mundial, para manter a mesma porcentaxe de persoas que pasan fame habería que duplicar a produción de alimentos. Era lóxico, pero iso non ocorre. Ao final son os distribuidores os que fixan os prezos e os que establecen canto cobra o sector primario, que vai seguir igual de pringado que sempre, pois non hai unha normativa que lles axude.

J.M.F.: En Francia a xente da cidade fai gala de consumir produtos rurais. Compran directamente aos produtores, que teñen as súas tendiñas onde venden os seus propios produtos, xa sexa queixo, iogures ou hortalizas. Iso aquí non existe.

Que opinión vos merecen os movementos radicais animalistas, antiespecistas e veganos? Son un potencial problema para o sector?

J.M.F.: Creo que falan desde a ignorancia, que non coñecen o que é o mundo rural nin a gandaría. O primeiro interesado en que as súas vacas estean ben é o seu dono, o gandeiro. Como comentaba antes Agüera, os consumidores acordaranse disto cando chegue o día en que en España non haxa produción, veña todo importado e no supermercado teñan que pagar o dobre ou o triplo.

Imos camiño de esconder as cortes e que o consumidor só vexa vacas en pastos?

J.A.: Na gandaría cárnica non vai haber ningún problema, porque as vacas están cada vez máis no pasto e menos nas estabulacións. Na láctea, todo o contrario. Só hai que ver as grandes explotacións nos EE.UU., que abastecen a poboación dunha produción de leite. Ese pode ser o problema aquí. A instalación de macroexplotacións de vinte mil vacas, como a que está prevista en Soria, é unha ameaza real á gandaría familiar. Igual que os grandes cebadeiros de polos ou de porcos, xa non vale ter mil, hai que ter cen mil para obter rendibilidade.

J.M.F.: Volvo repetilo, o consumidor non sabe de que vai isto. É como querer hortalizas no inverno que non sexan dun invernadoiro de Almería; pois non as vas a ter, ou virán doutro país. Ao prezo que ten o leite, só é viable en plan industrial. O leite ecolóxico, ou de pasto non ecolóxico ao 100%, tería que duplicar ou triplicar o seu prezo.

Como encaixa iso na crecente demanda de produtos ecolóxicos e de proximidade?

J.A.: O futuro da alimentación ecolóxica vai depender moi exclusivamente do poder adquisitivo. Estaba en apoxeo antes da crise económica, coa que case desapareceu. Agora que parece que saímos un pouco adiante, volve potenciarse o consumo de produtos ecolóxicos.

J.M.F.: Non todos os produtores van ser ecolóxicos, pero algúns si. Este tipo de produtos teñen o seu nicho de mercado e, ao seren máis caros, loxicamente van ser consumidores con maior poder adquisitivo, e un pouco informados. Pagan máis por certos produtos que saben que foron cultivados dunha determinada maneira e non queren que os enganen. Están máis atentos a que non lles vendan por ecolóxicos produtos industriais.

Centro Veterinario Tineo — Omnivoraz

«A calidade xa estaba aquí. Antes a horta era ecolóxica de verdade».

Realmente a produción ecolóxica non é algo novo, esa calidade xa existía no rural. Que pasou? Non se soubo sacarlle vantaxe competitiva?

J.M.F.: Creo que andamos para atrás. Efectivamente, a calidade xa estaba aquí. Antes a horta era ecolóxica de verdade, fertilizábase con esterco, o que non tiña vacas pedíallo ao veciño, e non había herbicidas. Cando eu era neno, os arredores de Tinéu eran hortas, a xente sementaba as súas patacas e hortalizas. Todo iso morreu.

Credes que as administracións pretenden que o mundo rural morra xa?

J.A.: Non é que o pretendan, senón que son moi curtopracistas. Os políticos só miran o que lles pode dar votos para as seguintes eleccións, independentemente do que estea ben ou mal feito. Non levan a cabo ningunha medida se consideran que lles vai restar votos, por moi boa que sexa.

Nesta situación, e dada a relación directa co sector gandeiro, que futuro lle vedes á vosa profesión?

J.M.F.: O veterinario rural desaparecerá.

Por que? A vosa calidade de vida foi en declive na mesma medida que ese sector?

J.M.F.: Para nós non, porque reaccionamos a tempo e asociámonos. Isto permítenos traballar a quendas, ter días libres e pequenas vacacións. De non ser así, xa teriamos deixado a profesión e dedicariámonos a calquera outra cousa, porque o que gañas non compensa o traballo. Os gandeiros tamén cambiaron en certa medida a súa forma de traballar. Unha vez que rematan os seus quefaceres, non están tan pendentes de se unha vaca pare ou non, o que nos supón menos saídas nocturnas por urxencias.

J.A.: Tamén seleccionan máis as tenreiras que van ser nais e os touros que lles van poñer no cruzamento, o que reduce os problemas no parto. O que ocorre é que nós partimos dunha situación moito peor e sempre fomos mellorando o noso sistema de calidade de vida, así que nós aceptámolo, pero os mozos non.

«Tivemos un traballador durante dous meses, fillo de gandeiro, que cando se foi díxome que a miña vida non a quería a ningún prezo».

Cústavos encontrar xente para traballar?

J.A.: Si. Algúns empezan e tardan pouco tempo en deixalo, mesmo por outros traballos completamente diferentes. Teñen diversas razóns, algúns prefiren vivir na zona centro, e outros non soportan este ritmo de traballo. Tivemos un traballador durante dous meses, fillo de gandeiro, que cando se foi díxome que a miña vida non a quería a ningún prezo.

A veterinaria é vocacional ou non é?

J.A.: Ten que selo. Da facultade saen veterinarios a moreas, pero que queiran dedicarse ás vacas non hai. Volvemos ao mesmo que comentabamos antes sobre os gandeiros novos: a xente compárase cos da súa idade e cuestiónase por que a súa calidade de vida vai ser peor. E tamén está o feito de que os gandeiros se queixan de que están mal, pero se poden facer que os demais estean igual tamén o aplican.

O voso foi vocacional?

J.A.: Si, os meus pais tiñan vacas, e naquel tempo a veterinaria era unha profesión ben considerada. Ademais, eu non concibía vivir nunha cidade, así que era máis doado vivir nunha aldea sendo veterinario.

J.M.F.: Pola miña parte tamén foi totalmente vocacional, aínda que o meu pai era mineiro e cando comecei veterinaria non vira nunca parir unha vaca.

Se puidésedes volver atrás no tempo, a cando vos matriculastes na facultade, volveriades estudar veterinaria?

J.A.: Eu non. Gústame la profesión, por iso sigo aí despois de trinta e seis anos, pero non compensa… A vida pasa.

J.M.F.: Eu si sería veterinario outra vez, pero non de vacas, e moito menos de mascotas. É máis, sabendo o que sei agora, se volvese ter vinte anos, probablemente sería gandeiro. De feito, cada vez hai máis veterinarios gandeiros.

E non o intentastes?

J.M.F.: Hai un par de anos, José e eu empezamos co noso propio cebadeiro de tenreiros, e temos uns cento vinte animais.

J.A.: A maiores, o meu irmán e eu temos unha explotación de cabras leiteiras.

Ese traballo si vos satisfai?

J.M.F.: Claro. Vas o día que che toca, estás dúas horas alí e estás feliz. Non te estresas porque non é o que fas habitualmente, correndo de aquí para alá.

J.A.: Si. Non tes a presión de tanto «dono». Na explotación de cabras temos catro empregados, e o meu irmán traballa alí a diario. Eu vou cando libro e, aínda que me amola os descansos, reláxome. Gústame e aplico os meus coñecementos, tento planificar, ver que melloras podemos facer.

Os propios gandeiros comentan a miúdo que existe unha falta de unión no sector, credes que niso foron a peor?

J.A.: Si, hai demasiada individualidade, demasiado ego. Agora os sindicatos xa non funcionan como hai trinta ou corenta anos.

J.M.F.: Ademais, nos anos oitenta tamén había máis unión nas aldeas, axudábanse máis. Recordo ir atender partos e contar coa axuda dos veciños, pero agora ten que arranxarse cada un.

Empezaron a considerarse competidores?

J.A.: Máis que competencia é envexa.

J.M.F.: Iso é, que «non vaias ser máis ca min».

Centro Veterinario Tineo — Omnivoraz

«Non concibo unha relación co gandeiro sen o respecto mutuo».

No voso traballo sentídesvos valorados polos gandeiros?

J.M.F.: Nós si, os mozos non. Aínda así, ao gandeiro cústalle moito dicir grazas, parece que te mantivo el, e di que te puxo rico. Os veterinarios novos que van chegando aquí, mesmo sendo competentes, teñen o hándicap de que o gandeiro está habituado a nós e, nun principio, desconfía máis deles, digamos que teñen que gañalo. Non se decatan de que os veterinarios novos tamén teñen que coller experiencia, ou cando aprenden?

J.A.: Eu sigo pensando que somos un mal necesario. Os gandeiros queren resultados. Mentres non haxa problemas esquécense de que fas as cousas ben, é o normal, para iso te chaman e che pagan. Pero se algo vai mal enseguida somos os responsables. Esa presión existe aínda connosco, que somos máis veteranos. Parece que non diferencian entre o que vai alí cunha gran facilidade de palabra venderlles calquera cousa, que non vale para nada, e ti, que os estás aconsellando nunha xestión que pode beneficialos enormemente. Gañas a súa confianza, pero tes que demostrárllelo. Por iso, cando seguiron algunha das miñas recomendacións e lles foi ben, tamén llelo lembro. Non concibo unha relación co gandeiro sen o respecto mutuo.

Como é a relación con outros veterinarios da zona?

J.A.: Levámonos ben, é unha relación bastante fluída. Cada un ten os seus clientes e, se un se enfada ou se cansa de ti, cambia de veterinario e punto. Non pasa nada, uns van e outros veñen, ademais tampouco hai moito movemento. Son temas bastante superados, salvo por algúns mozos, que pensan que van comer o mundo e tiran os prezos. Iso non é bo para ninguén. Se para sacar o soldo no canto de oito ou dez horas diarias tes que traballar doce, pois vaia. Os grupos máis veteranos da zona non andamos con esas historias, buscando clientes, mellorando prezos.

J.M.F.: Temos abondo con facer o noso traballo. Nós temos que procurar vivir da nosa profesión.

Os vosos prezos, igual que os do leite, mantivéronse máis ou menos estables durante os últimos quince anos, é un dano colateral do sector no que traballades?

J.A.: Non, eu creo que o sector veterinario é así. Non é unha cuestión da marxe que poida ter o gandeiro, pois trescentos euros ao ano non o fan nin rico nin pobre, senón da nosa mentalidade. Cústanos un pouco cobrarlles moito porque saímos de aí e, sobre todo, sabendo que os mozos llelo farían máis barato.

Centro Veterinario Tineo — Omnivoraz

«A alarma social que hai en España polo dos medicamentos non provén da gandaría de vacún, na que o consumo de antibióticos está ao nivel de calquera outro país europeo, senón da porcina, a avicultura ou a cunicultura».

Como vos afecta a nova normativa para o uso veterinario de antibióticos e medicamentos?

J.M.F.: Ata certo punto está ben, pero creo se enfocou mal desde o momento en que autorizaron a vender os medicamentos de uso veterinario como se fosen da drogaría. Entendo que teña que haber un control, pero non poden amolarnos co papelame, porque nós temos que curar as vacas e, agora mesmo, lévanos máis tempo cubrir os papeis e facer as receitas. Ninguén nos paga iso.

J.A.: Tárdase máis en facer ese papelame que o tratamento en si, ademais de que supón entre dúas e tres horas diarias a maiores do traballo que estamos a realizar. Queren usarnos aos veterinarios para controlar os antibióticos, cando desde hai trinta anos llos deron a manga ancha a calquera. Peor aínda, a finais dos anos oitenta publicouse unha lei pola que calquera español podía ter unha comercial veterinaria, salvo que fose veterinario ou familiar directo dun. Nós aquí controlamos ao redor do 10% dos medicamentos que chegan ás gandarías, así que terán que poñer o punto de mira noutro lado. A alarma social que hai en España polo dos medicamentos non provén da gandaría de vacún, na que o consumo de antibióticos está ao nivel de calquera outro país europeo, senón da porcina, a avicultura ou a cunicultura. Apertando o sector gandeiro de vacún non van conseguir nada, ou polo menos máis nada que xerar un mercado negro de medicamentos porque, se os autorizados non funcionan, seguirá existindo unha estrataxema para poder curar os animais sabendo que hai algo para facelo.

Esta situación levouvos a introducir algún cambio no voso traballo?

J.A.: Nós implicámonos bastante na medicina de prevención, non só pola retirada de antibióticos, senón porque nas gandarías tamén van gastando máis en previr que en curar. Tentamos previr o máis posible, tanto a nivel metabólico nas vacas de leite como procesos respiratorios, diarreicos, etc. Hai que evitar problemas, e o gandeiro ten claro que os animais sans producen máis que enfermos. A cuestión é saber como cobrar este servizo, como nos pasa con todo o noso asesoramento.

J.M.F.: Si, o asesoramento do veterinario non o pagan.

Vedes como unha ameaza ao voso traballo o progresivo incremento de gandeiros que realizan pola súa conta tarefas propias do veterinario?

J.M.F.: Se cobrásemos ese outro traballo, non. Nunca tiven medo a iso porque, se fose tan fácil ser veterinario, a que fun eu á facultade?, e os meus anos de experiencia? O gandeiro pequeno depende máis do veterinario, chámate máis porque sabe menos. «Os medianos» cren que eles o saben todo. Pero, a partir de certo número de vacas, volven outra vez para depender máis do veterinario, e son os que máis nos necesitan.

J.A.: O gandeiro decátase de que necesita o veterinario. Se che quitan as inseminacións se cadra ata che vén ben, porque é unha rutina que igual che amola o día cos horarios. Iso permíteche especializarte máis noutras cousas, que son as que che van pedir.

«O sector lácteo en España pasa por ter moitos menos primeiros compradores. Un dos problemas é, precisamente, a gran cantidade de cooperativas que hai en Galiza».

A situación do sector lácteo en Asturias sería distinta se non existise Central Lechera Asturiana? Foi algo positivo?

J.M.F.: Si. Central Lechera ten a calidade de dar estabilidade aos gandeiros, que saben que lles recollen o leite e a un prezo máis xusto que a outros. A gran maioría dos que non pertencen a Central Lechera, se puidesen, faríano. Nese sentido tamén foi algo positivo para os seus colaboradores. Nós prestamos servizos a Central Lechera, como calidade de leite ou reprodución, e dános unha estabilidade económica. Hai que ser agradecidos neste mundo.

J.A.: O sector lácteo en España pasa por ter moitos menos primeiros compradores. Un dos problemas é, precisamente, a gran cantidade de cooperativas que hai en Galiza. Teñen que vender o leite, polo que é o distribuidor quen fixa os prezos, aos que teñen que adaptarse as grandes industrias. Central Lechera Asturiana é comparable a unha pequena cooperativa europea. Se en España houbese dez grandes empresas que comprasen e vendesen a un nivel parecido, fixarían un prezo mínimo de venda a distribución, con pequenas marxes, non grandes diferenzas.

Centro Veterinario Tineo — Omnivoraz

«Sobrevivirán as explotacións familiares que medren, que sexan empresas, é dicir, as que teñan empregados e o dono sexa o xerente».

Credes que hai que cambiar algo, ou o sector gandeiro acábase?

J.M.F.: A explotación familiar termínase. Sobrevivirán as explotacións familiares que medren, que sexan empresas, é dicir, as que teñan empregados e o dono sexa o xerente, quen diga o que hai que facer.

Dese xeito a vosa profesión tamén tería máis futuro que o que nos comentabas anteriormente?

J.M.F.: É probable. Polo menos o veterinario sería un empregado máis, igual que o que moxe, ou un empregado xa cualificado.