A fiestra

Unha opinión de Madanela Eiras.

Son as nove da mañá dun día calquera de confinamento. Sentada no sofá mentres tomo un segundo café, miro á fiestra e reflexiono sobre toda esta situación. A enredadeira que teño no estante cae desde o seu testo ata o bordo do estor, recollido a media altura, dobrando a punta do talo na procura da luz exterior: «Vaia, ti tamén queres saír». Decátome de que estou falando cunha planta, algo que a miña nai me recomendara repetidamente, pero que eu xamais fixera ata agora. Quizais a corentena me está afectando máis do que cría, ou quizais, simplemente, estou perfilando unha perspectiva más ampla da vida.

En momentos así é cando tomo plena consciencia de que apreciar a importancia do cotián ou que pase desapercibido depende exclusivamente dun mesmo —a materia pendente dunha sociedade sempre apresurada—. Desde que comezou este encerro forzoso, vin como as redes sociais se encheron de boas intencións e grandes propósitos que, ao máis puro estilo dun costume de Noitevella, se pospoñen para «cando isto pase». Entre eles está empezar a valorar o que nos rodea, pero que, curiosamente, se limita a aquilo do que estamos separados ou que non podemos facer temporalmente. Parece que o que queremos sempre está fóra do noso alcance, e só queda a opción de lamentarse. Isto non é máis que seguir xogando ao gato e ao rato, mirar ao lonxe, e perpetuar o dito de que «non se sabe o que se ten ata que se perde», como se non puidésemos facer nada ao respecto. A clave está en que non abonda con saber que eses detalles do día a día son valiosos, porque isto só implica a razón, senón que se debe, ademais, involucrar a emoción e recoñecer que cobran valor polo que nos achegan, polo auténtico sentido que lle dan ás nosas vidas. Agora é cando se debe decidir que é o verdadeiramente importante e aferrarse a iso.

Parece que o que queremos sempre está fóra do noso alcance, e só queda a opción de lamentarse. Agora é cando se debe decidir que é o verdadeiramente importante e aferrarse a iso.

Máis alá do que sucede entre estas catro paredes nas que se converteu o meu mundo —ou, talvez, precisamente por iso—, non podo evitar imaxinar como tería levado esta situación se se tivese dado cando era nova e vivía parte do ano na aldea. Estou convencida de que todo isto tería sido distinto para min, pois alí non só podería estar ao aire libre sen perigo para ninguén, senón que tería unha horta e, posiblemente, algúns animais. Uns recursos que agora —como daquela— me permitirían autoabastecerme de alimentos frescos, en vez de depender do pouco que queda ás once da mañá nos establecementos desta pequena vila de interior na que resido actualmente. Supoño que sempre tiven unha querenza polo rural que me levou a regresar a el na medida do posible, pero aquí segue a sobrarme asfalto e a faltarme campo.

Vou facer a compra ás once porque me nego a enfrontarme á guerra na que se converten as tendas e os supermercados a primeira hora, cando a xente se apiña nas súas portas para conseguir produtos frescos, principalmente hortalizas, carnes e pescados. Así que decidín dar prioridade á redución do risco de contaxio e fuxir da aglomeración, resignándome co pouco que quede ou, no seu defecto, coas conservas de verduras e as froitas que os demais deixan porque lles falta brillo —artificial—. A resiliencia é imprescindible nos tempos que corren.

Ese pouco tempo de «contacto» coa xente é o que me leva en ocasións como esta, nas que estou aburrida de tanto ordenador e tanta tele, a volver a vista á fiestra e realizar as típicas conxecturas sobre que podería ter sido distinto durante unha pandemia destas dimensións se o mundo funcionase doutro xeito —nada utópico—. Penso en que é posible que o noso modo de alimentarnos fose diferente se a nosa cesta da compra non dependese exclusivamente das grandes cadeas de distribución, se o campo non tivese sido abandonado de forma tan abrupta, deixándoo a mercé das industrias e corporacións de intermediarios que se lucran a base de pagarlles miserias a agricultores e gandeiros. Se non se tivese forzado a poboación rural a renunciar á terra por falta de medios para vivir, de servizos básicos, poida que tampouco houbese que temer un posible desabastecemento.

Nesta situación excepcional tampouco se fixo nada para blindar o sector primario nin para garantir unha subministración de alimentos accesible para o conxunto da poboación.

Pero a realidade é que nesta situación excepcional tampouco se fixo nada para blindar o sector primario nin para garantir unha subministración de alimentos accesible para o conxunto da poboación. Así, agora máis que nunca, quedamos sometidos ás decisións duns —supostamente— grandes empresarios que, aproveitando a inestabilidade desta corentena, incrementan os prezos de venda ao público ata nun 46%, mentres seguen a pagarlles o mesmo —o mínimo— aos seus provedores do rural. Ao final, consumidores e produtores do sector agropecuario somos prisioneiros dun sistema no que ao primeiros nos din o que debemos comer —sexa bo, malo, de aquí ou de Pequín—, mentres que aos segundos os manteñen nun precario equilibrio, sempre ao fío da quebra, para que non saian da roda.

Nese desinterese polo agro tamén existe un compoñente de distanciamento social, previo ao que estamos experimentando a causa da COVID-19. O progresivo desapego que se foi producindo entre a poboación urbana e a rural é grave, moi grave, porque o descoñecemento que xerará esa ruptura nas xeracións vindeiras suporá unhas perdas culturais, sociais e económicas irrecuperables. No entanto, observo que ese afastamento tamén existe dentro dos propios territorios rurais. Non é raro escoitar a persoas que viven e traballan no centro urbano dun concello formado maioritariamente por núcleos de poboación no campo referirse ao rural como algo alleo, limitado á agricultura e á gandaría, como se elas mesmas e os seus negocios non fosen rurais. Cando as beirarrúas, os pasos de peóns e un par de semáforos te fan sentir urbanita, algo na túa identidade se resente profundamente.

Unha das consecuencias desa falta de comunicación —bidireccional— entre campo e cidade é a creación duns conceptos de compromiso medioambiental e de sustentabilidade moi difusos. Aínda que a pandemia que nos azouta xurdiu xusto cando a compra de produtos agrogandeiros empezaba a ser máis local e directa, de súpeto parecen terse esquecido as protestas dos agricultores, a crise do cambio climático, e mesmo a Greta Thunberg. A pesar de que neste momento inicial non estamos en situación de poder afirmar ou negar rotundamente ningunha posible causa da expansión do novo coronavirus, resulta curioso que se poña o punto de mira na globalización, que provoca tanto dano ao medio ambiente e ao rural e que, non obstante, se esquece á primeira que nos veñen mal dadas.

Son as dez e media. Teño que empezar a equiparme —xa non é só vestirse— para saír. Miro a enredadeira e sinto que as dúas queremos o mesmo: osíxeno, luz solar e alimento. Os seres vivos non somos tan distintos á fin e ao cabo. Penso nos meus pais e en como, malia ter tido que trasladarse á cidade para sobrevivir —o campo neste país hai décadas que agoniza—, se esforzaron por manter en nós, os seus fillos, unhas raíces rurais robustas. Concedéronnos o privilexio de conservar o contacto coa terra e coas xentes das que aprendemos a coñecer e respectar a natureza e os seus ciclos, algo fronte ao que os seres humanos somos case insignificantes, e por iso lles estaremos eternamente agradecidos. Talvez tardemos anos en recuperarnos social e economicamente deste golpe, pero, se non aprendemos a valorar esas cousas cuxa importancia, por cotiandade ou por distanciamento, nos pasa desapercibida, a recuperación será tremendamente fráxil.