O mito grego da primavera

Mitoloxía para mentes voraces.

Cando o mundo aínda era un fértil e eterno paraíso, os deuses camiñaban pola terra como inocentes mortais. Deméter, a deusa encargada de manter a exuberante vexetación daquel edén, tiña unha filla, Perséfone, unha das máis belas e inmaculadas deusas que percorrían o mundo. Varios deuses tentaron cortexar aquela beleza imperecedoira, pero Deméter apartounos a todos, pois a ningún cría digno de posuír a súa filla, e nunca permitiría que ninguén ousase nin sequera tocala, excepto as súas amigas inmortais ou as ninfas que a acompañaban nos seus paseos a miúdo.

Así transcorría o tempo e, canto máis medraba Perséfone, Deméter máis embelecía a natureza e propiciaba mellores colleitas, xa que a simple visión da súa filla alegraba de tal maneira o seu corazón que o seu propio carácter lle impedía un só día de precariedade na Terra.

Nai e filla eran tan felices que a fertilidade da terra se tornou inesgotable. A humanidade levantaba templos fastosos en honor de Deméter pola súa gran magnanimidade cos mortais, e o afán da deusa chegou ata tal punto que entre as pedras máis duras das montañas crecían fortes laranxeiras que daban excelentes e saborosos froitos.

Pero a dita nunca é eterna. Un día no que Perséfone se deleitaba coas súas compañeiras as ninfas nun campo de nonmesquezas, entre risas e cantos escoitouse un pequeno ruído, como se as rochas rompesen con estrépito afogado. Ao instante abriuse unha greta na terra da que emerxeu Hades, o deus do inframundo, que atrapou a deusa rápida e sixilosamente e, con ela ao ombreiro, desapareceu polo mesmo buraco polo que aparecera, sen deixar rastro ningún. Perséfone fora directamente ao mundo dos mortos.

Deméter buscouna por todas as partes; preguntoulle á oliveira, á silva e ao vello carballo, pero ningún a vira. A desesperanzada nai foise enervando pouco a pouco, mentres a natureza se volvía máis gris e avermellada; o verde escaseaba. A deusa buscou en balde a súa filla por toda a Terra; preguntoulle aos deuses e aos semideuses, pero non achou máis resposta que a mesma de sempre.

No cénit da súa desesperación, as plantas morreron, as árbores tiraron as súas follas e os froitos da terra que alimentaban os homes deixaron de medrar. A temperatura descendeu pola falta do abrigo do verde manto e o vento coábase entre as espidas árbores molestando todos os seres vivos. A natureza parecía exánime, coma se a Terra tivese chegado ao seu fin.

Na súa descarnada procura, Deméter transformouse nunha anciá encurvada para poder camiñar entre os homes sen ser recoñecida e, así, saber se lle mentían cando dicían descoñecer o paradoiro de Perséfone. No seu triste vagar chegou a Eleusis, un lugar próximo á Ática, onde, facéndose chamar Doso, foi acollida por unha familia con dous fillos. A nai pediulle que coidase dun deles, Demofonte, co que a deusa se encariñou tanto que, para converter a súa carne mortal en inmortal, empezou a unxilo con ambrosía e polas noites poñíao sobre as brasas, ata que unha amiga da súa nai o viu sobre o lume e sacouno. Ao interromper o proceso de deificación, o neno morreu e Deméter volveu entristecer pola súa nova perda e a da familia que tan boa acollida lle dera.

En compensación pola morte de Demofonte, Doso ensinoulle a arte da agricultura —traballar a terra, sementar e colleitar— ao seu irmán, Triptólemo. Co paso do tempo, aquel neno converteuse nun heroe e semideus que, cos grans de trigo que Deméter lle regalou, puxo en práctica todo o coñecemento que aprendera dela e, antes de marchar, ensinoulle ao pai do primeiro agricultor os misterios polos cales debía purificar a terra e as sementes, facer os sacrificios e orar á deusa que, aínda na súa gran pena, sacara forzas para ensinar aos homes a cultivar o que unha vez lles viñera regalado. Este foi o comezo dos misterios eleusinos, que nunca deixarían de celebrarse ata que os deuses cambiaran.

Despois de ter ensinado á humanidade a autoabastecerse de alimentos, Deméter continuou a procura de Perséfone e atopou axuda na titánide Hécate, quen lle dixo que debía preguntarlle a Helios —o Sol—, pois, se desaparecera de día, seguro que el tería pistas, xa que todo o vía. Deméter así o fixo, e a luz do día contestoulle contándolle como fora raptada por Hades. A deusa subiu ao Olimpo e esixiulle a Zeus que sacase a súa filla do inframundo ou xamais volvería ver un mundo colorido como outrora. O deus supremo, entristecido pola terra erma e por ver a Deméter tan triste, enviou a Hermes a buscar a Perséfone.

Ao chegar ao reino de Hades, Hermes explicoulles a situación ao deus do subsolo e á súa noiva forzosa, a filla de Deméter, pero Hades namorárase profundamente da súa vítima e esta establecera unha relación de cariño co seu raptor. O deus do inframundo díxolle a Perséfone: «Es libre de marchar, bela entre as máis belas, pero no teu camiño de volta á superficie non poderás tomar ningún alimento do inframundo; se o fas, nin sequera Zeus poderá liberarte da atadura con este reino». Acto seguido ofreceulle unha granada e despediuse dela.

No seu regreso, mentres aínda camiñaban polo reino dos mortos, Perséfone abriu a granada e contou os grans do seu interior; eran doce, colleu seis e comeunos. Cando chegou aos brazos da súa desesperada nai contoulle o que fixera. Deméter, desconcertada pola pena, aceptou o trato: cada ano, Perséfone pasaría seis meses coa súa nai e outros seis co seu amado.

Cando Perséfone chegaba aos brazos da súa nai, a natureza explotaba en fertilidade e crecemento. A felicidade de Deméter era absoluta durante tres meses —a primavera—, pero tras ese trimestre a deusa empezaba a lembrar que quedaba pouco tempo para que a súa filla volvese ao reino de Hades e producíase un freo cada vez máis marcado na fertilidade das plantas —o verán—. Cando chegaba o momento da marcha de Perséfone, o espírito de Deméter volvíase lóbrego e o mundo tinguíase de vermellos, ocres e verdes apagados —o outono—; despois de tres meses sen a súa amada filla, abandonaba xa todas as súas tarefas e o mundo volvíase gris, escuro e frío —o inverno—.

Interpretación

Quizais este sexa o mito sobre a primavera máis interesante, por todas as súas implicacións. É obvio que Deméter simboliza a natureza, a fertilidade e o seu poder creador, pero só é capaz de explotar cando chega Perséfone, que é a primavera, o detonante para que a natureza acelere o seu ciclo e alcance o seu cénit. Pero Perséfone nunca regresaría do inframundo se Helios non lle tivese dado as pistas precisas á súa nai, o que nos mostra como o Sol, a luz e a calor axudan a que a primavera volva para facer brotar esa natureza aletargada.

Por outro lado está Triptólemo, a forza humana en comuñón con eses tres deuses: Deméter —a natureza—, Perséfone —a primavera— e Helios —o Sol—. Este semideus é a agricultura, ensinada por Deméter e transmitida á humanidade para a produción dos seus propios alimentos xusto antes do retorno de Perséfone. Aínda hoxe a maioría de sementeiras da tempada primavera-verán se realizan xusto antes da chegada da primavera, para que tanto Perséfone como Helios fagan o seu traballo cos grans xa sementados.

A maiores das evidentes connotacións agrícolas e estacionais, neste mito tamén vemos reflectido un feito cotián: a nai que teme perder a súa filla, pero que non pode evitar que acabe facendo a súa vida lonxe dela —nin apartando os seus pretendentes—. Á nai chégalle así o outono da súa vida, que dará paso ao inverno —a vellez—, momento no que a filla regresa para ocuparse dela.

Estamos ante o ciclo vital da natureza e o do ser humano. Unha dobre lección que deberiamos ter sempre presente, aínda sendo máis vella que os templos da Antiga Grecia.