Curiosidades históricas: Samaín

Un artigo sobre a celebración celta do eterno ciclo vital.

Conta unha antiquísima lenda celta que desde o 31 de outubro ata o 2 de novembro se celebraba unha festa chamada Samaín, unha das catro máis importantes daquela indómita cultura.

Esta celebración marcaba o final da tempada de recolección, pero tamén o inicio dos días curtos e as noites longas do inverno. Durante tres días festexábanse as boas colleitas, que eran ofrecidas aos espíritos dos seus antepasados como agradecemento por telas propiciado, polas ensinanzas que lles transmitiran e por terlles axudado escorrentando os malos espíritos.

O ano celta dividíase en dúas estacións: a escura e a clara. O Samaín daba comezo á primeira, con meses de días minguantes, noites crecentes, choiva e temperaturas frías. Nesta data, ancorada estratexicamente a medio camiño entre o equinoccio de outono e o solsticio de inverno —cuxo nome significa literalmente «fin da estación clara» ou «fin do verán»—, aproveitábanse os produtos frescos do momento, como os nabos, que se baleiraban para acender no seu interior candeas que iluminasen as portas do fogar. Así, os espíritos dos seus devanceiros podían atopar as súas antigas moradas doadamente para axudarlles aos seus descendentes, intercedendo por eles para afastar os malos espíritos e propiciar unha estación escura curta e apracible. Máis tarde, os nabos serían substituídos polas hoxe en día típicas cabazas, unha tradición irlandesa exportada aos Estados Unidos. Observado no seu conxunto, todo isto non é máis que a representación e a adoración do eterno ciclo vital xirando arredor da terra que nos alimenta.

Esta celebración enraizou con forza en todo o territorio onde a cultura celta estaba presente, pero a chegada do cristianismo provocou un choque cultural e relixioso do que os celtas non saíron ben parados. No ano 615 d. C., o papa Bonifacio IV estableceu o 13 de maio como día de festa por todos os mártires, santos e antepasados do cristianismo, buscando, sen dúbida, a destrución do Samaín para poder someter á fe a todos os antigos territorios do Imperio romano. Pero maio era un mes de luz para a subterránea cultura céltica, o da celebración da súa atávica Beltane, polo que a imposición papal chocou de tal xeito que non se respectou. Isto levou o papa Gregorio III, no ano 741 d. C., a establecer o 1 de novembro como data universal do Día de Todos os Santos.

Ese achegamento conseguiu que a xente asistise máis e con mellor carácter á celebración, pero con restricións, pois para a Igrexa romana só era conmemorativa, lonxe da idea do ciclo vital de todas as cousas que aínda permanecía en moitas áreas de Europa. A asimilación destas festividades para aglutinar costumes baixo o bastón do papa foi concluída por Gregorio IV no ano 840 d. C., baixo mandato de obrigado cumprimento da festa de Todos os Santos o día 1 de novembro e da súa vixilia durante a noite do 31 de outubro, a cal quedaba aberta aos usos da zona. Así chegaron aos nosos días as tradicións celtas da noite de Samaín, na que non pechamos un ciclo, senón que o continuamos. Co paso dos séculos, a tradución literal ao inglés desta vixilia, All Hallow’s Eve, deu lugar á contracción gramatical anglosaxona Halloween, que os ingleses e, sobre todo, os irlandeses levaron ás colonias americanas e que, desde hai unhas décadas, parece inundar o mundo desde os Estados Unidos.

Ninguén puido cambiar unha celebración tan arraigada como o Samaín, na que se rendía culto aos nosos predecesores, á terra que nos sustenta e ao ceo que a fecunda.

Por outra parte, nese sincretismo relixioso e festivo aplicado pola Igrexa romana para aumentar a influencia sobre os seus seguidores, os próceres das zonas con maior raizame celta intentaron conservar parte dos seus ideais nunha celebración fóra do influxo papal. De aí xurdiu, posiblemente, o magosto, unha reunión por clans sen data fixa na que confluían as súas ideoloxías relixiosas e sociais: familia, terra, ceo, lume e alimentos propios da época, como as castañas asadas sobre o lume purificador. E todo iso ao aire libre, baixo un ceo protector e sobre a Nai Terra, dando grazas ao ceo polas colleitas e esparexendo as cinzas sobre un terreo que pasaría polo duro inverno, coa esperanza de que os restos do lume mantivesen a calor do solo para a futura sementeira.

Ninguén puido cambiar unha celebración tan arraigada como o Samaín, na que se rendía culto aos nosos predecesores, á terra que nos sustenta e ao ceo que a fecunda. Aínda que quen sabe?… Porque tamén contaban as lendas celtas que estas eran noites para gardarse dos malos espíritos, noites nas que as portas ao mundo das fadas se abrían para confundir os incautos que esquecían as súas raíces… Así que collede as vosas cabazas, baleirádeas, preparade unha boa crema coa súa polpa e colocade a súa casca na fiestra, para que os vosos defuntos volvan protexer aqueles que teñen presentes as súas orixes.