A sabedoría da muller rural
Un texto de Alarico de Roque, gandeiro.
—Á miña nai.
Entro na leira que nos alimenta. Sinto que me movo a cámara lenta, como querendo parar o tempo sen poder facelo. Axeónllome no chan e aperto coa miña man un puñado de terra negra. Achégoa ao nariz mentres vou pechando os ollos, e deixo que o seu recendo estimule o meu olfacto. Co corazón aínda arrítmico, afrouxo o puño e a terra esvara entre os meus dedos, caendo de volta ao chan en compaña dunha morriñosa bágoa.
Cos ollos pechados podo sentir á miña nai con claridade; como dispoñía a leira erma despois do inverno; como distribuía mentalmente os distintos froitos para que uns protexesen os outros, ou para que todo quedase feito a escuadro: «O ben feito non ten volta», dicíame cando eu lle sacaba importancia a unha curva que retorcía algunha das súas rectas. Unha vez que a terra estaba traballada, ela buscaba a semana ideal para fertilizala, coa mínima perda de nutrientes, e xa estaba todo listo para empezar a plantar e sementar. Eu axudaba timidamente nun labor que, guiado cun ton de comandante, parecía máis prever unha vaga de escaseza que un ano de boa colleita. Aquí un exemplo da fartura nacida da fame: «Planta sempre para que sobre. Nunca sabes como vai vir o ano, e vale máis unha pataca apañada que cen compradas»; o que hoxe se coñece como soberanía alimentaria e que xamais escapou á súa intuición.
Cos ollos pechados podo sentir á miña nai con claridade; como dispoñía a leira erma despois do inverno.
O arco da vella, coa súa fermosura tan atraente, e o cuco avisábannos de que era a hora de sachar e arrancar as herbas que molestaban os alimentos que estaban medrando. Recordo con gran morriña que pouca xente lle valía para sachar o seu lado do terreo, unicamente aquelas persoas que o fixesen sen levantar terra ao aire e sen mancar as raíces. Días infinitos de sacha, botella de auga e traballo sacado adiante sen ningún herbicida. Cando os primeiros alimentos chegaban á mesa, era a muller máis contenta que eu puidese imaxinar. Na súa cara, sen necesidade dunha soa palabra, podías entendelo todo: eses alimentos saen do noso esforzo e medran coa nosa suor; que mellor fin que facer con eles uns xantares sempre frescos e sans, cheos de tenrura! E de camiño explicábache que os repolos se daban mellor en tal leira ou os pementos en tal outra: «Por suposto, para ter humidade, a Decoita, pero para as patacas non hai como o Tallón. Iso si, ningunha como Veiga do Hórreo, pois o que está á porta logo se colle». Ela soa podería sementar e alimentar toda a familia, e faríao con tanta alegría como de costume, aínda que lle encantaba ensinar cando e como se debe facer, esas cousas que deben pasar de xeración en xeración intactas.
Labrega por herdanza, a miña nai soubo facer do seu traballo algo máis que unha monotonía de arado e sacha. Sempre.
Labrega por herdanza, a miña nai soubo facer do seu traballo algo máis que unha monotonía de arado e sacha. Sempre. Daba gusto ver como aquela leira erma se convertía nun verxel que competía e gañaba a calquera área de produtos frescos dun supermercado. Hoxe tócanos a outras e a outros transmitir o mesmo amor á terra, a mesma arte de cultivala, a mesma paixón por recoller os seus froitos, desvalorizados por un prezo imposto por persoas que nunca colleron un puñado de terra.
Con dor, pero coa dignidade que che ensinan a manter desde pequeno no campo, a súa última tarefa na Decoita foi precisamente aquela na que coidaba de que resultase perfecta: darlles unha boa sachada ás patacas e arrendalas. Ata que non puido máis, ese foi o seu sino. E, sen poder coller unha ferramenta, aínda se deleitaba debullando ervellas, sentada a carón dos seus netos, aos que instruía nese pausado proceso que tanto lle gustaba: alimentar a súa familia co traballo das súas mans. Muller, nai e avoa rural.
Din na miña aldea, non por machismo, senón por sabedoría, que a horta sempre foi cousa de mulleres. Elas foron e seguen a ser as encargadas de facer e transmitir ese labor, e creo que non me arrisco se digo que é así na maior parte do mundo. Elas son as que nos alimentan, das que aprendemos o valor de comer o que cultiva un mesmo e, sobre todo, as que nos deixan o mellor legado posible: unha dignidade só comparable ao froito do seu traballo. Vaian estas liñas por todas esas mulleres, e especialmente pola que me transmitiu todos estes valores e sentimentos, pois, ademais do meu corpo, ela tamén alimentou o meu espírito.